Gaz çıkarmanın fizyolojisi: Çıkardığınız gaz sağlığınız hakkında ne söylüyor?

Gün içinde kaç kez gaz çıkardığınızı hiç düşündünüz mü? Peki, kendinizi çevrenizdeki insanların nasıl ve ne zaman gaz çıkardığını merak ederken bulduğunuz anlarda tuhaf bir yabancılaşma hissi yaşıyor musunuz? Sindirim sistemi düzgün çalışan neredeyse herkes yaşamının ilk anından son anına kadar gaz çıkarsa da; bu konuyla ilgili konuşmanın trajikomik, beklenmedik bir anda içinizde sıkışıp kalan gazı ‘güvenli’ şekilde dışarı çıkarmaya çalışmanın gerginlik, gaz çıktıktan sonraysa ‘acaba kötü bir koku yayılacak mı’ düşüncesinin korku yarattığı hepimizin malumu. Peki neden gaz çıkardığınızı ve çıkardığınız gazın özelliklerinin beden sağlığınız hakkında ne söylüyor olabileceğini daha önce hiç merak edip araştırmış mıydınız?

Neden gaz çıkarıyoruz?

Yemek yediğinizde, çiğnediğinizde ve yuttuğunuzda, bazıları vücut tarafından doğal olarak emilen gaz ve hava, mide-bağırsak sisteminizde birikiyor ve daha sonra gaz çıkarma ya da geğirme yöntemiyle dışarı salınıyor. Genelde rektumdan ya da ağızdan dışarı atılan gazın büyük çoğunluğu yemek yerken, konuşurken ya da nefes alırken içimizde giren havadan oluşurken, küçük bir bölümü de sindirim sonrası yan ürün olarak ortaya çıkan gazları içeriyor.

Sindirim sistemimizin besinleri parçalayıp işlemesinin bir yan ürünü olarak ortaya çıkan gazın vücudumuzdan atılması aslında bağırsaklarımızın son derece iyi çalıştığının bir göstergesiyken, çıkan gazın kötü kokması ya da önü alınamayan kronik gaz nöbetleri, özellikle topluluk içindeyken kabusa dönüşebiliyor.  

Bağırsak sağlığı ve gaz çıkarma arasındaki ilişki

Bağırsakların ‘ikinci beyin’ olarak adlandırılmasının bir sebebi var: Bağırsaklarımızdaki milyonlarca bakteri, metabolizmanın çalışmasında doğrudan etkisi olan postbiyotikleri, metabolizma faaliyetlerine katılan kimyasal bileşikleri, vitaminleri, mineralleri, mikro besinleri ve yağ asitlerini üretmek için durmadan çalışıyor. Bağırsak florasındaki bakterilerin işlevlerini doğru şekilde yerine getirmesi, genel sağlığımızın, ruh halimizin ve bağışıklık sistemimizin desteklenmesinde de önemli bir rol oynuyor.

Genel sağlığı olduğu gibi sindirim sistemi sağlığını da kontrol eden bağırsaklarınız sağlıklıysa, sorunsuz şekilde gaz çıkarmanız mümkün. Ancak bağırsak sağlığınızla doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili olan pek çok durum, çıkardığınız gazdan dışkılama sıklığınıza kadar pek çok konuda problem yaşamanıza neden olabiliyor.

Gazınız size ne anlatıyor?

Evde tek başınıza olduğunuz sürece özgürce gaz çıkarmanız, gaz sıkışmalarının ve sancılarının önüne geçmeniz açısından oldukça sağlıklı bir durum ve gazın vücudunuzdan dışarı çıktığı anda gelen rahatlama aslında bunun en büyük kanıtlarından biri. Ancak gaz çıkarmak sadece anlık bir rahatlama sağlamıyor, aynı zamanda sindirim sisteminizde, özellikle de bağırsaklarınızda neler olup bittiğiyle ilgili önemli ipuçları da taşıyor.

Nasıl, ne zaman, ne sıklıkta gaz çıkardığınızdan çıkardığınız gazın nasıl koktuğuna ve ne kadar yüksek ses çıkardığına kadar farklı gaz çıkarma stillerinin sağlığınızla ilgili taşıdığı ilginç mesajları sizler için bir araya getirdik.

Çok fazla gaz çıkarıyorsanız ve kabızsanız

Sağlıklı lifleri tüketmenin bağırsak sağlığını desteklediğini, sindirime yardımcı olduğunu ve tokluk hissini artırdığını biliyoruz. Ancak, eğer çok fazla gaz çıkarıyorsanız ve buna eşlik eden bir kabızlık probleminiz de varsa, bu aralar gerekenden fazla miktarda lif tüketmiş olabilirsiniz.

Lifli gıdalar sindirimi zor oldukları için midede bir süre kaldıktan sonra, dışkı olarak vücuttan atılmak üzere, diğer besin artıklarına göre çok daha büyük parçalar halinde kalın bağırsağa iletilir. Diğer besin artıklarını ipliksi yapılarının arasında toplayan lifler dışkınızın parçalar halinde değil; tek, büyük ve katı bir parça halinde birikmesine neden olarak kalın bağırsağın çıkışını kapatır ve bağırsakların rahat hareket edememesine neden olur. Gaz sıkışması, şişkinlik, kramplar ve kabızlık gibi belirtilerle kendini gösteren aşırı lif tüketiminin neden olduğu sorunlarla baş etmek için bolca sıvı tüketebilir, lifli gıdalara bir süreliğine ara verebilirsiniz. Dünya Sağlık Örgütü, ortalama bir yetişkinin günlük olarak tüketmesi gereken lif miktarını 25 ila 29 gram olması gerektiğini söylüyor.

Çok sık gaz çıkarıyorsanız

Gece ya da gündüz olması farketmeksizin, günün her anında çok fazla gaz çıkarıyorsanız ve olur olmadık anlarda sıkıştırmaya başlayan gazınızı kontrol etmekte zorlanıyorsanız, ilk gözden geçirmeniz gereken şey ne kadar gazlı içecek tükettiğiniz. Kola, bira, maden suyu gibi gaz içeren içeceklerin tamamı mide ve bağırsaklarınıza daha fazla hava girmesine ve daha sık gaz çıkarmanıza neden olabilir.

Gazlı içecekler nedeniyle gaz sıkışması yaşamanın ya da çok sık gaz çıkarmanın önüne geçmek için gazlı içecek tüketiminizi sınırlandırmanın yanı sıra, içecekleri tüketir tüketmez geğirerek (lütfen kalabalık ortamlarda denemeyiniz) gazınızı henüz bağırsaklarınıza ulaşmadan vücudunuzdan atabilirsiniz. Gazlı içecek tüketmediğiniz halde çok sık gaz çıkardığınızı düşünüyorsanız, problemin kaynağının ne olduğunu daha iyi anlayabilmek için mutlaka bir doktora görünmenizi öneriyoruz.

Çıkardığınız gaz bulunduğunuz ortamdaki tüm yaşam formlarını yok edecek kadar kötü kokuyorsa

‘Osuruk sessiz olursa kokar, sesliyse kokmaz.’ tartışmasına girmeden önce hemen söyleyelim: Herhangi bir sağlık probleminiz yoksa ve akşam yemeğinde bol tereyağlı, pastırmalı ve baharatlı bir kuru fasulye yemediyseniz, sesli de olsa sessiz de olsa çıkardığınız gazın çevrenizdekileri ya da sizi rahatsız edecek derecede kötü kokmaması gerekir (ancak tabii ki gazınızın pamuk şekeri gibi kokmasını da beklemeyin 🙂 ).

Çıkardığınız gazın kokusu rahatsız edecek derecede kötüyse, bunun sebebi yüksek miktarda kükürt içeren gıdalarla beslenmeniz olabilir. Brokoli, karnabahar, pırasa, lahana, mercimek, sarımsak, soğan, peynir, baklagiller, kuru meyveler ve şarap gibi kükürt yönünden zengin besinler sindirim sistemi tarafından parçalandıktan sonra çürük yumurta kokusu gibi bir koku yayar. Çoğu zaman çıkardığınız gazdaki kötü koku sadece yediklerinizle ilgili olmakla birlikte, bu durum çok uzun süre devam ederse ve kükürt içeren besinleri tüketmediğiniz halde dışkınız ve gazınız çok kötü kokuyorsa, bağırsak mikrobiyotanızdaki yararlı bakterilerle ilgili bir sorun yaşıyor olabilirsiniz. Ayrıca İrritabl Bağırsak Sendromu ve bağırsak iltihaplanması gibi sağlık problemleri de kötü kokulu gaza neden olabilen sindirim sistemi rahatsızlıkları arasında yer alıyor.

Kötü kokulu gaz ve hazımsızlık probleminiz varsa

Yemekten sonra karın ağrısının da eşlik ettiği kötü kokulu gaz problemi genelde gıda intoleransıyla ilgilidir. Özellikle laktoz ve gluten intoleransı mide spazmlarına, kramplara, ağrılara ve çok kötü kokan gaza neden olabilir. Gıda intoleransına bağlı kötü kokulu gazın ve sindirim problemlerinin en önemli sebebi, sindirilerek ince bağırsaktan vücuda alınması gereken mikro besinlerin ince bağırsakta emilmeden kalın bağırsağa ulaşması ve bağırsaktaki yararlı bakterilerce sindirilmesidir. Sindirimin önceki aşamalarında işlenemeyen ve parçalanamayan yiyeceklerin kalın bağırsakta parçalanması, doğal olarak çok daha fazla gaz açığa çıkarır.

Gıda intoleransına bağlı kötü kokulu gazın önüne geçmek için alabileceğiniz en kolay önlem, yedikten sonra midenizi rahatsız eden ve kötü kokulu gaza neden olan yiyecekleri bir süreliğine beslenme düzeninizden çıkararak gazınızın kokusunu gözlemlemeniz olacaktır. Eğer intoleransınız olduğunu düşündüğünüz yiyecekleri öğünlerinizden çıkardığınız halde problem hala devam ediyorsa, hangi yiyecek ya da besin grubunun sindirim sisteminizle iyi anlaşamadığını öğrenmek için gıda intoleransı testi yaptırabilirsiniz.

Normalde olduğundan daha sık gaz çıkarıyorsanız ve gazınız kötü kokuyorsa

Regl dönemine özel gaz partisine hoşgeldiniz! Adet kanamasının devam ettiği dönemde ortaya çıkabilen bu tip gazlar, menstrüel döngüyle ilgili olan her konu gibi hormonel değişimlerden kaynaklanır. Menstrüel döngünün bu zamanlarında östrojen hormonu yükselirken rahimden, rahmin iç duvarında biriken dokuların çözünmesini ve dışarı atılmasını sağlayan, prostaglan adı verilen, hormon benzeri kimyasallar salgılanır. Bu kimyasalların çok fazla üretilmesi, bağırsaklar da dahil olmak üzere bazı organların fazla kasılmasına sebep olabilir. Ayrıca bu dönemde gerçekleşen hormon değişiklikleriyle birlikte bağırsak florasındaki bakteriyel değişiklikler de sindirimi etkileyebilir ve gazınızın kötü kokmasına sebep olabilir.

Regl döneminiz başlamadan birkaç gün önce işlenmemiş, taze ve sindirimi kolay yiyeceklerle beslenmeniz ve regliniz geçene kadar bu şekilde beslenmeye devam etmeniz kötü kokulu gaz çıkarmanıza engel olabilir.

Gaz çıkarma ve dışkı sıklığınız normale göre daha fazla ya da azsa

Aşırı stresin ne sıklıkta gaz çıkardığınız üzerinde doğrudan bir etkisinin olduğunu biliyor muydunuz? Yoğun baskı altında olduğunuz zamanlarda stresinizi yiyerek bastırma alışkanlığınız varsa, normalde tüketmediğiniz kadar çok işlenmiş yiyecek tüketiyorsanız ya da gece yemek yemeyi alışkanlık haline getirdiyseniz sindirim sisteminizin, dolayısıyla gaz çıkarma ve dışkılama sıklığınızın bundan etkilenmemesi mümkün değil. Stres ve kaygı aynı zamanda daha hızlı yemenize neden olarak istemeden daha fazla hava yutmanıza ve daha sık gaz çıkarmanıza neden olabilir.

Stresten uzak bir yaşam sürdürmek gerçekçi bir beklenti olmasa da, stresinizi sağlıklı şekilde yönetmenin yollarını araştırarak ve tükettiğiniz besinlere dikkat ederek stresin sindirim sisteminiz üzerindeki etkilerini minimuma indirmeniz mümkün. Mr. Farts’ın yönlendirmeli Gaz Meditasyonu videosu strese bağlı gaz ve dışkı probleminizin üstesinden gelmenize yardımcı olabilir 🙂 

Bağırsak sağlığını desteklemenin ve gazla ilgili problemleri azaltmanın diğer yolları

Sindirilemeyen lifler, yani prebiyotikler bakımından zengin gıdalar, dengeli ve yeterli miktarda tüketildikleri sürece bağırsaktaki sağlıklı bakteriler için muhteşem besin kaynaklarıdır. Ancak şeker, işlenmiş gıdalar ve kalitesiz karbonhidratlar gibi besinler sağlıksız bakterileri ve mayaları besleyebilir ve kötü kokulu gaz oluşmasına, çok sık gaz çıkarmaya ya da gazın çıkmamasına ve gaz sancıları yaşanmasına neden olabilir.

Bağırsak sağlığını desteklemek için yenebilecek en iyi yiyeceklerin başında, renkli ve lif bakımından zengin mevsim meyveleri ve sebzeleri geliyor. Renkli meyve ve sebzeler, bağırsaklardaki yararlı bakterilerin en sevdiği şeylerden olan polifenoller ve fitosteroller yönünden zengin oldukları için bağırsak sağlığınızın korunmasına destek olacaktır.

Bağırsak sağlığınızı koruyarak gazla ilgili problemlerinizin önüne geçmenize yardımcı olacak daha detaylı bilgiler ve bilimsel olarak desteklenmiş öneriler için aşağıdaki yazılarımızı da inceleyebilirsiniz: 

• Şişkinlik ve gaz problemi olanlara iyi gelecek 4 Ayurvedik beslenme kuralı
• Sağlıklı beyne giden yol bağırsaklar ve bağırsak bakterilerinden geçer
• İkinci beynimiz bağırsak için sağlık önerileri: Mikrobiyota sağlığı için nasıl beslenmeliyiz?
• 7 adımda bağırsak dostu beslenerek bağışıklık sisteminizi güçlendirme planı
• Bağırsak temizliği için ev yapımı bir iksir: Zencefil, limon, elma
• Probiyotiklerin faydaları: Probiyotikler hakkında tüm merak edilenler

Kaynaklar: Well + Good, Health.com, Gut Microbiota for Health, Npr