Geçtiğimiz 200 yıl içinde, insanların yaşam süresi birçok ülkede 40 yıldan ortalama 80 yıla çıktı. Araştırmaların ışığında, beklenen yaşam süresi artmaya devam edecek mi yoksa biyolojik olarak belirlenmiş bir tavana mı ulaşıyoruz? İşte bu sorunun ekseninde, insanlığın birçok hastalığının da nedeni olan yaşlanmayı anlamak için otofajiyi incelemek, öğrenmek gerekiyor.
Otofaji kavramı, araştırmacıların bir hücrenin kendi kendisini nasıl tahrip ettiğini araştırırken gözlemlediği bir vücut işlevi. İlk kez 1960’larda ortaya çıktı. Ancak 30 yıl boyunca, araştırmacılar laboratuvarda çalışmak için doğru deney ortamlarını oluşturamadıklarından, otofaji tam olarak anlaşılamadı. 1990’larda ise, Japon bilim insanı Yoshinori Ohsumi, maya hücrelerini kullanarak otofajinin meydana geldiği mekanizmaları aydınlatabildi. 2016 yılında Ohsumi, otofaji mekanizmalarına ilişkin keşiflerinden dolayı Nobel Ödülü’nü de kazandı.
İçindekiler
Nedir bu otofaji?
İnsan vücudu trilyonlarca hücre içerir. Zamanla, istenmeyen moleküller, hücrelerin içlerinde birikir ve sağlığı tehdit eden zararlara yol açar. Bu bakımdan, vücudumuzdaki hücrelerin gereksiz veya hasar görmüş bileşenlerinin temizlenmesi hayatidir. Otofaji, biyolojik hücrelerin bileşen parçalarını sindirip geri dönüştürdüğü bir süreçtir ve ona müdahale edebilme kabiliyetimizin, daha sağlıklı ve daha uzun yaşam sürelerine ulaşmamıza yardımcı olabileceğine inanılmaktadır.
Otofajiyi hücresel düzeyde yapılan tür KonMari düzenlemesine benzetebiliriz. Sadece bu düzenleme esnasında bir şeyleri atmak yerine, vücudumuz, var olan dağınıklığı yakacak ve ortaya çıkan “kül”den de yeni şeyler inşa edecektir. Evinizde düzenlenmesi gereken bir odanız olduğunu hayal edin; dağınıklığın boyutuna, yaşınıza, kargaşaya karşı geliştirdiğiniz dirence, enerji seviyenize ve başka birçok faktöre bağlı olarak odanın temizlenmesi gerektiğine karar verdiğinizde, tercih ettiğiniz düzenleme mekanizması, (alegorik olarak odayı bir hücre olarak düşünürseniz) otofajidir. Şimdiye dek yapageldiğiniz, normal bir ev temizliği, odanın/hücrenin en iyi şekilde işleyebileceği kapasiteyi korumasına yardım edecektir.
Ancak oda çok kirlenmişse bu kirliliğe daha köklü bir temizlik gerekecektir. O yüzden belirli bir yönteme sadık kalarak otofaji/temizlik yapılması gerekir. Otofaji mekanizması yetersiz olduğunda ya da çok aşırıya kaçtığında ise vücudumuza zarar verir. Özellikle, herhangi bir ilaç kullanıyorsanız, hamileyseniz, emziriyorsanız veya hamile kalmak istiyorsanız veya kalp hastalığı veya şeker hastalığı gibi kronik bir rahatsızlığınız varsa, doktorunuza danışmadan otofaji uyaranları ile ilgili adımlar atmak riskli olacaktır.
Otofaji ne zaman gerçekleşir?
Otofaji vücudumuza herhangi bir besin almadığımız uyku süremizde gerçekleşir. Temel fikir, otofaji yoluyla, dış besin kaynaklarının yokluğunda, vücudun kendi kendini yemeye başlamasıdır (otomatik: öz, faj: yemek). Vücut; kendi hasarlı hücre parçalarını ve proteinlerini yok edip geri dönüştürerek yeni ve sağlıklı sürümler yapabilecektir. Hastalıklarla savaşmaya ve bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olduğu düşünülen otofaji hakkında halihazırda, henüz bilimsel olarak bilinmeyen pek çok şey var çünkü canlı bir organizmada, özellikle bir insanda otofajiyi izlemenin yolları halen araştırılıyor.
Otofajiyi hangi yollarla daha etkin hale getirebiliriz?
1- Aralıklı oruç tutmanın otofajiye etkisi ile ilgili laboratuvar ortamlarında deneyler yapılmıştır. Aralıklı beslenme ve kalori kısıtlaması geleneksel olarak daha yavaş yaşlanma ve daha uzun ömür ile ilişkilendirilmiştir. Otofaji, gıda yoksunluğuna tepki olarak çok çeşitli doku ve organlarda uyarılıp, daha işlevsel hale gelebilmektedir.
2- Genellikle bol miktarda anti-oksidan içeren çok çeşitli bitki bazlı besinlerden (Brokoli, yeşil çay, zerdeçal ve zencefil vb.) elde edilen vitaminler, otofaji fonksiyonu için yararlı görülmektedir. Tabi ki her türlü besin tüketiminin miktarı kişiye göre, uzmanlara danışılarak ve sağlık kontrollerinden geçilerek belirlenmelidir.
3-Sıvı yağlar, doymuş yağlar, süt ürünleri, şeker ve işlenmiş gıdalar, vücudun otofajide rol oynayan birçok bölgesinde işlev bozukluğu yarattıklarından, bu tür besinlerin fazlaca tüketilmesi zarara yol açacaktır. Ayrıca aşırı protein ve doymuş yağları sindirmek için çok fazla hücresel enerjiye ihtiyaç duyulduğundan, bunlar da otofajiyi negatif yönde etkiler.
4- Düzenli yapılan egzersizler; hayati organlarımıza kan akışını artırarak ve hücrelerimizdeki oksijen-besin dağıtımını iyileştirerek otofajiye katkı sağlamaktadır.
5- Otofaji uyku sırasında oldukça aktiftir. Hem otofajinin doğal işleyişi için hem de beynin ve vücudun sirkadiyen ritmine saygı duymak için uyku kalitesini arttırmaya yönelik çalışmalar yapmak faydalı olacaktır.
6- Sabahları güneş ışığı almak için dışarı çıkmanın ve doğa ile etkileşim kurmanın, otofajinin uyarıcılarını yukarı doğru düzenlediği yapılan çalışmalarla gösterilmiştir.
7- Düzenli yemek saatleri yaratmak ve melatonin kaynaklarımızı arttırmak da otofaji sürecinin sağlıklı işlemesine yardımcı olmaktadır.
8- Genlerimiz üzerinde de kötü etkileri olan elektromanyetik radyasyon, kimyasallar, kirleticiler ve toksinlerden kendimizi koruyabilmek sadece bizim için değil gelecek nesillerimiz için de kurtarıcı bir rol oynamaktadır.
9- Hücreler travmaya tutunur. Acıya, pişmanlığa, suçluluk duygusuna ve kızgınlığa sarıldığımızda ve kronik stres altında uzun süre yaşadığımızda bu aynı oranda bağışıklığımızı da etkileyecektir. Otofaji uyaranlarının verimli hale gelmesi için psikolojik olarak ihtiyacımız olan yardımı almamız, kendimize verebileceğimiz en güzel hediyelerdendir.
Bir şey daha: Doğanın en iyi sıvı temizleyicisinden bol miktarda (saf, temiz su) içmeyi de ihmal etmeyin.
Kaynaklar:
Edith Zimmerman-What is autophagy?
Cedars Sinai Staff- Autophagy/Recycling is good for your body too
Mathieu Rees- Autophagy/Everything you need to know
İlginizi çekebilir: Daydreaming: Gündüz düşlerinin pozitif etkileri
