Davranışçı psikolojinin temel ilkelerinden biridir ödül-ceza sistemi: Kişinin, sonunda ceza aldığı bir davranışı tekrarlama sıklığı azalır.
Bu yüzden kilo vermeye çalışırken sık sık tartılmak ilk başta mantıklı gibi görünebilir. Çünkü düşününce istenen şekilde yendiği zaman, ertesi sabah tartılıp vücut ağırlığının azaldığını görmek ödül yerine geçer ve hedeflenen yemek düzenine devam etmek için motivasyonu artırır. Eğer yenmemesi gereken bir şey yendiyse de yine tartılıp kilodaki artışı görmek ceza yerine geçer ve böylece davranış -hedefe yönelik olmayan bir yiyecek yemiş olmak- tekrarlanmaz. Oysa insan hem fizyolojik, hem de psikolojik olarak bundan daha karmaşık bir varlık.
İlk olarak fiziksel açıdan bakıldığında ne yazık ki kilo sadece ne yendiğiyle orantılı olarak inip çıkan bir şey değil. Yani hedeflenen yeme davranışı tam olarak yerine getirilip ona rağmen başka etkenlerle -vücudun su toplanması gibi- ertesi gün kilo aynı veya daha fazla çıkarken, yenmesi istenmeyen bir şey yenmesine rağmen ertesi gün kilo aynı veya biraz daha düşük bile çıkabilir. Bu da tahmin edersiniz ki ceza sistemini alt üst eder.
“Eğer bu kadar uğraşmama rağmen bir işe yarayamayacaksa kendimi neden zorlayayım ki?” veya “Demek arada sırada biraz kaçamak yapabilirmişim, fark eden bir şey olmuyormuş” gibi düşünceler oluşabilir kişinin kafasında. Oysa bunlar verinin yanlış değerlendirilmesinden doğan düşünceler olduğundan sonuçları da beklendiği gibi olmayacaktır. Kişi belki de boşu boşuna motivasyonunu kaybedecek veya iyi gidebilecek olan yeme düzenini bir şey olmayacağı fikrine kapılarak bozacaktır.
Gelelim tartının takıntı haline gelmesine… Bazen her gün olan tartılma gittikçe günde ikiye, üçe ve daha sonra her yemek yedikten sonra veya su içtikten sonra tartılmaya kadar çıkabilir. Bu bir bakıma yemenin verdiği suçluluk ve rahatsızlık duygusunu rahatlatmak, hissedilen kaygıyı azaltmak için yapılan bir eylemdir. Ancak elbette ki tam tersi bir etki gösterir; çünkü yemek sonrası kişi kilosunda bir artış gözlemler. Böylece olay bir kısır döngüye dönüşür.
Tartı bir kaygı azaltma aracı olarak kullanılmamalıdır. Tam tersi; hissedilen duygularla yüzleşmek, bu duyguları hissedip kendi doğal azalışına izin vermek gerekir. Önemli olanın tartıda görülen azalma değil, kişinin kendini nasıl hissettiği olduğu unutulmamalıdır. Kilodaki azalmaya takılmak yerine, sağlıklı yemenin ve egzersizin vücutta yarattığı değişikliğe ve kazandırdıklarına odaklanmak gerekir.
Asıl nokta aynaya baktığınızda kendinizden memnun olmanızdır. Tartıda gördüğümüz aslında sadece bizim rakamlara yüklediğimiz anlamdır. Oysa aynada gördüğümüz kendimiziz!
İlk adım bir sayıdansa kendi gözlerimizin içine bakarak “Kendimi seviyorum ve kendimden ne olursa olsun hoşnutum” diyebilmektir. Yeme davranışını değiştirmenin tek amacının kiloyu azaltmak, incelmek olduğu gibi yanlış bir inanış var. Oysa bu, kişinin kendi için attığı bir adımdır, gelişmeye, kendine güvenini artırmaya, sağlıklı olmaya, kendine saygı duymaya, daha enerjik hissetmeye doğru bir adımdır. Tartıya takılıp kalmak bütün bunları göz ardı edip diyeti çok basite indirgemek olur. Sadece kilo vermeye yönelik uygulanan bir programın kişiye daha çok boyutlu yardımcı olma şansını azalttığını hatırlamak gerekir.
İlginizi çekebilir: Duygularınız yemekle doymaz: 5 adımda duygusal yeme sendromuna son
