“Savaş ya da kaç” tepkisini duyduğunuzu tahmin ediyoruz. Peki, bu biyolojik tepkiden “kortizol” adı verilen küçük bir hormonun sorumlu olduğunu biliyor muydunuz? Vücudumuzun potansiyel stres faktörlerine uygun bir şekilde yanıt verebilmesi için sağlıklı seviyelerde kortizol üretimine ihtiyacı vardır. Benzer şekilde, gevşeme zamanı geldiğinde bu seviyelerin düşmesi de aynı derecede önemlidir. Eğer bu hassas denge sağlanamıyorsa, sonuçta bir dizi sağlık sorununa neden olabilir. Kendi stres tepkinizi kontrol altına almanıza yardımcı olmak için yapabilecekleriniz ve kortizol seviyenizin doğru olmadığını gösteren işaretler için okumaya devam edin.
İçindekiler
Kortizol nedir?
Kortizol, adrenal bezler tarafından üretilen bir stres hormonudur. Birisi stresli hissettiğinde, kortizol seviyeleri bununla doğru orantılı şekilde yükselir. Uzmanlar, kortizolü “hayatımızdaki stresli uyaranlara uyum sağlamamıza yardımcı olan bir hormon” olarak tanımlıyor. Kortizolün birincil işlevi, proteini bir enerji türü olan glikoza dönüştürmektir. Kortizol bunu karaciğer ve kaslardaki proteini parçalayarak yapıyor. Glukokortikoid reseptörleri vücuttaki hemen hemen tüm dokularda bulunur. Bu nedenle, kortizol neredeyse her organ sistemini etkileyebilir (Sinir, bağışıklık, kardiyovasküler, solunum, üreme, kas-iskelet ve cilt).
Bu temel hormon kan basıncını, kalp atış hızını, enerji seviyelerini ve metabolizmayı düzenler. Fiziksel hastalıklar, psikolojik sıkıntılar, zihinsel sorunlar ve hatta uykusuzluk gibi durumların sonucunda stres faktörlerinin uyarılmasıyla birlikte adrenal bezlerimiz tarafından salınır.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi, çok yüksek veya çok düşük kortizol seviyeleri vücutta rahatsız edici semptomlara neden olabilir.
Yüksek kortizol seviyeleri belirtileri
Cushing sendromu olarak da bilinen, uzun süre boyunca çok fazla kortizol hormonu üretmek aşağıdaki belirtilere neden olabilir:
- Özellikle yüz ve karın çevresinde kilo alımı
- Omuzlar arasında “Buffalo kamburu”
- Karın üzerinde çatlaklar
- Yüksek kan şekeri (hiperglisemi)
- Yüksek tansiyon (hipertansiyon)
- Zayıf kemikler ve kaslar
- Akne
- Osteoporoz
- Anksiyete, depresyon, panik bozukluğu
- Uykusuzluk hastalığı
Düşük kortizol seviyeleri belirtileri
Addison hastalığı olarak da bilinen yeterli kortizol üretememe, kendi vücudunuzun bağışıklık sistemi adrenal bezlerdeki hücrelere saldırarak kortizol üretimini engellediğinde gerçekleşen otoimmün bir reaksiyondan kaynaklanır. Düşük kortizol belirtileri şunları içerebilir:
- Tükenmişlik
- Kilo kaybı
- İştahsızlık
- Düşük kan basıncı
- Tuz isteği
- Yeterince şiddetli ise bilinç azalmasına veya deliryum
- Derinin hiperpigmentasyonu
Bu koşulların tedavisi, diğer faktörlerin yanı sıra nedene bağlıdır. Kendi bireysel tedavi planınızı mutlaka doktorunuzla tartışmalısınız.
Kortizol seviyelerinin kontrolü neden önemli?
Veya başka bir soru: Kortizol seviyelerinizi kontrol ettirmeli misiniz? Çoğu durumda, cevap evet. Kortizol seviyeleri çoğunlukla sirkadiyen ritimde bir bozulma olduğunda test edilir. Bir hastanın hipofiz bezinde tümör veya herhangi bir adrenal kanser olup olmadığını kontrol etmek için de testler yapılabilir.
Eğer kendinizi hiperaktif hissediyorsanız bu, stres düzeyinizin beyin fonksiyonunuzu etkilediği anlamına gelebilir. Ek olarak, kalp hastalığı öykünüz varsa veya kronik ağrı çekiyorsanız, kortizol seviyenizin normal olup olmadığını kontrol ettirmelisiniz. Uznmanlar stresli hissediyorsanız, uyumakta güçlük çekiyorsanız veya enerjiniz normalden düşükse kortizol seviyelerinizi ölçtürmeniz gerektiğini belirtiyor.
Normal kortizol seviyesi kaç olmalı?
Normal kortizol seviyeleri günün saatine göre belirlenir. Kortizol seviyeleri sabahın erken saatlerinde zirve yapar ve gün boyunca kademeli olarak düşer; gecenin ortasında en düşük noktasına ulaşır. Bu nedenle, yüksek kortizol seviyelerinden veya Cushing sendromundan şüpheleniliyorsa, kortizol seviyeleri genellikle geceleri ölçülür. Düşük kortizol seviyeleri veya Addison hastalığından şüpheleniliyorsa, kortizol seviyeleri genellikle sabahın erken saatlerinde ölçülür, çünkü bu, kortizol seviyelerinin doğal olarak en yüksek olması gereken zamandır.
Her insanın temel kortizol seviyeleri farklıdır, ancak Cleveland Clinic normal kortizol seviyelerini şu şekilde tanımlar:
- Sabah: Desilitrede 10-20 mikrogram (mcg/dL)
- Öğleden sonra: 3-10 mcg/dL
Kortizol seviyenizin yüksek olduğu görülürse tüketilmesi önerilen yiyecekler ve çeşitli takviyelerden yardım alabilirsiniz. Kortizol seviyelerinin tespiti için genellikle hastaneye başvurup uzman hekimlerden yardım alırız. Benzer şekilde bireysel durumunuza yönelik bir tedavi planı oluşturmak için de herhangi bir anormal sonucu sağlık uzmanınızla görüşümelisiniz.
Kortizol seviyeleri nasıl test edilir?
Kortizol seviyelerini test etmek için üç farklı yöntemden yararlanılabilir:
- Kan testi: Sabah ilk iş olarak; yani yemek yemeden veya bir şey içmeden önce yapılan bu kan testi, size en doğru ancak sınırlı kortizol sonucunu; kortizolun en yüksek seviyede olması gereken zamanda verecektir.
- İdrar kortizol testi: Vücudunuzun gün boyunca birçok kez kortizol düzeylerini nasıl ürettiğini ölçer.
- Tükürük örneği: Bu yöntem, gün boyunca kortizol düzeylerinin ayrıntılı sonuçlarını sağlar.
En iyi test yöntemi hem kişisel tercihleriniz hem de uzman görüşü ile belirlenir. Bununla birlikte, en doğru sonuçlar için kan testi en iyisidir; ancak bu da vücudunuzun gün boyunca nasıl kortizol ürettiğine dair bir bilgi sağlamaz.
Son olarak stres, günlük yaşamın normal bir parçasıdır. Yine de kronik stres, uzun süreler boyunca daha yüksek kortizol seviyelerine yol açabilir ve bu da sağlığınız için zararlı olabilir. Strese bağlı olarak çeşitli semptomlar yaşadığınızı düşünüyorsanız bir uzmana başvurarak kortizol testi isteyebilir; potansiyel anormallikleri görebilirsiniz. Kortizol seviyeniz hakkında endişeleriniz varsa onu kontrol altında tutmanın yollarını öğrenmek için mutlaka doktorunuza danışın.
İlginizi çekebilir: Gün içinde uygulayabileceğiniz stres yönetimi teknikleri
