Vanilya dünyadaki en popüler baharatlardan bir tanesi ve hem tatmin edici tadı hem de sakinleştirici aroması nedeniyle tercih ediliyor. Vanilya, vanilla planifolia adı verilen bitkiden elde ediliyor ve şu anda dünyadaki üretiminin %75’i Madagaskar tarafından gerçekleştiriliyor. Ayrıca Çin, Endonezya, Papua Yeni Gine ve Meksika tarafından da üretimi gerçekleştiriliyor.
Vanilya ekstresi ve taneleri hem gıdalarda hem de parfümlerde ve tıbbi ürünlerde kullanılıyorlar. Dünyanın en pahalı baharatları arasında ilk üçte yer alıyor. Yemek dünyasındaki önemi ve güçlü özellikleri sayesinde sağlığınıza da fayda sağlayabiliyor. Ancak bu konuda araştırmalar kısıtlı ve genellikle içindeki bazı bileşenlere odaklanılıyor.
Önemli not: Bu yazıda yer verilen tüm bilgi ve öneriler bilimsel destekli makaleler baz alınarak, genel bilgilendirme amaçlı hazırlanmış olup herhangi bir uzman tavsiyesi içermemektedir. Her bireyin beslenme ihtiyaçları ve çeşitli besin gruplarına gösterdiği tolerans ve hassasiyet kendi metabolizma işleyişine göre farklılıklar gösterebilir. Olası risk durumlarına karşın sağlığınızı ilgilendiren her türlü konuda mutlaka uzman görüşüne başvurun.
İçindekiler
Vanilin düzeyi yüksektir
Vanilin, vanilya ekstresi ve tanelerinin içinde bulunan fenolik bir bitkisel bileşendir ve en çok araştırma bu bileşen üzerine yapılıyor. Sentetik vanilin de pek çok ülkede laboratuvarlarda üretiliyor.
Vanilin başka bitkiler ve gıdalardan da elde edilebiliyor.
Araştırmalara göre onun bazı faydaları şöyle:
- Antioksidan: Vanilinin güçlü antioksidan özellikleri var ancak bunların büyük kısmı test tüplerinde ve hayvanlarda test edilmişler.
- Kanser karşıtı: Bazı kanıtlara göre vanilinin kanser karşıtı özellikleri olabilir.
- Anti-inflamatuar: Vanilinin test tüpü ve hayvan deneylerinde inflamasyon karşıtı özellikleri olabildiği gösteriliyor.
- Sinirleri koruyucu: Bazı deneylere göre vanilin beyin sağlığına fayda sağlayabilir ve nörodejeneratif hastalıklara karşı koruma sağlayabilir.
Bu bulgular umut verici olsalar da vanilinin insan sağlığını nasıl etkilediği tam olarak net değil.
Ayrıca onun potansiyel faydalarına dair yapılan pek çok çalışmada normalde ekstresi veya tanesini tüketerek elde edemeyeceğiniz dozajlar kullanılmış. Vanilya tanelerinde vanilin oranı %1-2 iken, ekstresinde ise %0.1-0.2 aralığında. Bu nedenle vanilinin sağlığa faydaları olsa da onun normal tüketimle bu faydaları ne kadar göstereceği belirsiz.
Ayrıca son dönemlerde artan talep ve azalan üretim neticesinde fiyatları da artmış durumda.
Doğal bir vanilyanın kilosu 4000 doları bulabiliyor ve sentetik olanı ise kilogramı 15 dolar düzeylerinde.
Vanilyanın toplanma süreci çok zahmetli ve bunun yanında polinasyonun elle yapılması gerekiyor. Dolayısıyla son senelerde sentetik vanilya üretimi de hız kazanmış durumda.
Doğal vanilya ekstresinde vanilin dışında yüzlerce bileşen olsa da, sentetik olanında sadece vanilin bulunuyor. Bu nedenle doğal ile sentetik olanı sağlığa etkiler konusunda farklı olacaklardır.
Antioksidan etkileri olabilir
Vanilya ekstresinde ve tanelerinde bulunan bazı bileşenlerin antioksidan etkileri olabilir, yani hücre hasarına karşı koruma sağlayabilirler.
Örneğin vanilyanın fenolik iki bileşeni olan vanilin ve vanilik asit, antioksidan potansiyelleri nedeniyle inceleme altında.
2020 yılında yapılan bir test tüpü çalışmasında hem vanilin hem de vanilik asidin beyin hücrelerini oksidatif stresten korudukları görülmüş. Vanilin bu konuda daha güçlü görülmüş.
2021 yılında yapılan bir çalışmada ise vanilinin karaciğer hasarına ve yaşa bağlı oksidatif hasara karşı koruma sağladığı görülmüş.
2011 yılında yapılan bir diğer çalışmada ise vanilinin fareleri karaciğer hasarından koruyabildiği görülmüş.
Ancak vanilya ekstresi ve tanelerinin bu korumayı sağlayacak düzeyde bileşene sahip olup olmadıkları henüz bilinmiyor. Bu nedenle antioksidan faydalarını görmek zor olabilir.
Anti-inflamatuar özellikleri olabilir
İnflamasyon insan bağışıklık sisteminin normal bir parçası olsa da, kronik inflamasyonun kronik hastalıklar riskini arttırma gibi problemler yarattığı biliniyor.
Anti-inflamatuar bileşenler bakımından zengin gıdalar ve içecekler tüketmek bedendeki inflamasyon işaretçilerini azaltır ve genel sağlığa iyi gelir.
Vanilya bileşenlerinin ise güçlü ve inflamasyon karşıtı etkileri olduğu belirtiliyor.
2018 yılında yapılan bir çalışmada bol yağlı beslenen ve obezite işaretleri veren fareler ile yapılan bir çalışmada farelere vanilin takviyeleri verilmiş ve hem kan hem de karaciğer dokularında inflamasyon işaretçileri azalmış.
2017 yılındaki başka bir fare deneyinde ise oral yoldan farklı dozlarda vanilin verilmesinin sedef kaynaklı deri inflamasyonunu azaltabildiği görülmüş.
Diğer deneylerde de vanilinin inflamasyon kaynaklı hücre hasarına karşı koruma sağladığı görülmüş.
Yine de vanilya ekstresi veya tanelerinin inflamasyon işaretlerini azaltma veya hücreleri koruma konusunda insanlardaki etkilerine dair kanıtlar yok. Ayrıca bu çalışmalarda saf vanilya değil, içindeki konsantre bileşenler kullanılmışlar.
Beyin sağlığına iyi gelebilir
Bazı araştırmalara göre vanilyada bulunan vanilin ve vanilik asit gibi bileşenlerin beyin sağlığını destekleyebildiği görülüyor. Ayrıca bunların sinir sistemi üzerinde de koruyucu etkileri olabilir.
Örneğin 2021 yılında yapılan bir çalışmada vanilik asidin sinir sistemine zarar veren toksinleri verilmiş ve koruyucu etkiler gösterdiği görülmüş. Vanilik asit verilmesi sinir hücrelerinin inflamasyonuna karşı koruma sağlıyor ve bunun yanında Alzheimer hastalığı ve nörotoksin kaynaklı hafıza problemlerini de hafifletiyor.
Başka test tüpü ve hayvan deneylerinde de vanilinin sinir hücrelerini koruyucu etkileri görülüyor. Ancak bu etkilerin doğrudan vanilya tüketimi durumunda insanlarda benzer etkiler gösterip göstermeyecekleri belirsiz.
Şeker kullanımını azaltmayı sağlayabilir
Vanilya ekstresi ve vanilya tozu kullanmak gıdalara şeker eklemenizi azaltabilir. 2020 yılında 129 genç yetişkin ile yapılan bir çalışmada şekerli içeceklere vanilya aroması eklemenin algılanan tatlılığı arttırdığı görülmüş.
2021’deki bir çalışmada ise az şekerli yoğurda eklenen vanilyanın algılanan tatlılığı azaltmadığı görülmüş.
2020 yılındaki bir çalışmada ise 112 çocuğa vanilya katkılı sütlü tatlı verilmiş ve katılımcıların %80’i daha az şeker katılmasına rağmen vanilyalı olanı daha çok sevmiş.
Bu da vanilyayı tatlılara eklemenin şeker ihtiyacını azaltabileceğini gösteriyor.
Vanilya ekstresi ve vanilya tanelerinden elde edilen ürünler çok popüler aroma vericilerdir. Hayvan ve test tüpü çalışmalarında vanilyanın antioksidan, inflamasyon karşıtı ve sinir hücrelerini koruyucu etkilerinin olabileceği gösteriliyor.
Ancak şimdiye kadar herhangi bir çalışmada bu etkilerin insanlarda normal tüketim düzeylerinde geçerli olduğu gösterilmiyor. Bu nedenle vanilya ürünlerinin sağlığınızı nasıl etkileyeceği henüz belirsiz.
Yine de vanilya daha az şeker kullanmanızı sağlayabilir ve mutfakta her zaman işe yarar bir üründür.
Önemli not: Bu yazıda yer verilen tüm bilgi ve öneriler bilimsel destekli makaleler baz alınarak, genel bilgilendirme amaçlı hazırlanmış olup herhangi bir uzman tavsiyesi içermemektedir. Her bireyin beslenme ihtiyaçları ve çeşitli besin gruplarına gösterdiği tolerans ve hassasiyet kendi metabolizma işleyişine göre farklılıklar gösterebilir. Olası risk durumlarına karşın sağlığınızı ilgilendiren her türlü konuda mutlaka uzman görüşüne başvurun.
Kaynak: healthline
İlginizi çekebilir: Tarçının faydaları, zararları ve tarçını tüketmenin lezzetli yolları
