Vejetaryenlik; etik, çevresel ve/veya sağlık sorunları sebebiyle hayvansal ürünler tüketmeme üzerine kurulu bir yaşam biçimidir. Vejetaryen olan insanlar büyükbaş, küçükbaş ve kümes hayvanları ile balık ve diğer deniz canlılarının etlerini gıda olarak tüketmezler. Bazıları yumurta, süt, bal gibi hayvanlardan elde edilen ürünleri de tüketmezler, hatta yünlerinden, derilerinden, kemiklerinden vb. yapılmış eşyaları da kullanmazlar.
Vejetaryen kelimesinin kökeni Latinceye dayanır. Latince bir kelime olan vegetābilis, “canlı veya yaşayan” ya da canlı ya da yaşayan şeylerden yapılan yemekler anlamlarına gelir. 1840’lı yıllarda İngilizceye vegetarian olarak girmiş ve günümüzde hemen her dilde yaygınlaşmıştır.
Vejetaryenlik çeşitleri
- Vegan: “Katı vejetaryen” olarak da bilinen veganlar hiçbir hayvansal ürünü tüketmezler. Diyetlerinde kırmızı et, tavuk, balık, yumurta, bal, süt ve süt ürünleri yoktur. İpek, deri, yün gibi hayvansal ürünler ile üretilmiş eşyaları da kullanmazlar.
- Lakto Vejetaryen: Bu gruptakiler süt ve peynir, yoğurt, tereyağı gibi süt ürünlerini tüketirken diğer hayvansal ürünlerden uzak dururlar.
- Ovo Vejetaryen: Ovo-vejetaryenler yumurta tüketirken, diğer hayvansal ürünlerden uzak durular.
- Lakto-Ovo Vejetaryenler: Vejetaryen denildiğinde akla ilk gelen gruptur. Yumurta, süt ve süt ürünleri tüketirken diğer hayvansal ürünlerden uzak dururlar. Lakto-ovo vejetaryenler bal da yiyebilirler.
- Pesketaryen: Pesketaryenleri “balık yiyen vejetaryenler” olarak kısaca özetleyebiliriz. Kırmızı et, tavuk ve kümes hayvanlarını tüketmezler ancak balık ve diğer deniz ürünlerini yerler. Yarı-vejetaryen grubuna dahil edilirler.
- Pollotaryen: Tıpkı pesketaryenler gibi yarı-vejetaryen olarak sınıflandırılırlar. Kısaca “tavuk yiyen vejetaryenler” denebilir. Tavuk, bıldırcın gibi kümes hayvanlarını tüketirler ancak kırmızı et, balık ve diğer deniz canlılarından uzak dururlar.
- Esnek Vejetaryenler (Flexitarian): Diyetleri büyük oranda bitki temelli ve mümkün olduğunca hayvansal gıdaları tüketmemeye çalışırlar. Ancak kendilerini “asla yemem” diyerek kısıtlamayı tercih etmezler.
İnsanlar neden vejetaryen olur?
- Etik sebepler: Yaşayan, seven, hisseden canlıların insanlar tarafından acı çekmesi, kullanılması ve öldürülmesine vicdanen karşı çıkan insanlar çoğunlukla bu yaşam biçimini tercih ederler. Özellikle vegan olan insanlar arasında etik sebepler ön plana çıkar.
- Ekolojik sebepler: Hayvancılık sektörünün karbon emisyonu, tüketilen tüm petrol, doğalgaz, odun ve kömür ile açığa çıkan karbon kirliliğine neredeyse eşittir. Hayvancılık için kesilen ormanlık araziler, hayvanlara yedirilecek yemi üretmek için harcanan verimli tarım arazileri ve tüketilen su miktarı da hesaba katıldığında hayvancılık, insan kaynaklı çevre tahribatının %51’ini oluşturmaktadır. Sadece ekolojik sebeplerden dolayı vejetaryen ya da vegan olan insan sayısı az olsa da, bu kararı vermekte güçlü bir etkendir.
İlginizi çekebilir: Vegan Dosyası 1: Hayvancılık ve çevre
- Sağlık sebepleri: Hayvansal ürünlerin sağlık üzerindeki olumsuz etkileri, olumlu etkilerine ağır basar. Laktoz intoleransı, kolesterol, kalp hastalıkları, kanser ve başka pek çok hastalık ile hayvansa gıdaların ilişkili olduğu bilinmektedir. Yarı vejetaryenlerin çoğu çeşitli sağlık sebeplerinden dolayı bu yaşam biçimini seçerler. Hayvansal gıdalar ve sağlık hakkında detaylı bir yazı yazacağım, bu nedenle şimdilik çok detaya girmiyorum.
Beslenme tamamen kişiseldir, bu nedenle vejetaryen bir beslenme düzenini tercih etme ya da etmeme kararı sadece sizi ilgilendirir. Kimse tavuk yediği için cani olmadığı gibi, kimse de vegan olduğu için ahlak timsali görünmemelidir. Yine de, hayvancılığın etkilediği hayatlara bakacak olursak, hayvansal gıda tüketimimizi ne kadar azaltabilirsek o kadar iyi. Hem kendimiz için, hem gezegenimiz için, hem de o hayvanların kendileri için.
Sağlıkla kalın!
Kaynaklar
https://www.vegan.com/
https://www.vegansociety.com/
https://tvd.org.tr/
https://vegandiyetisyen.com/
https://vegetarian-nation.com/resources/common-questions/types-levels-vegetarian/
İlginizi çekebilir: Farkındalığınızı artıracak 5 çevre belgeseli – 1
